VOLKSKRANT INTERVIEW TON VAN ZANTVOORT SCHAPENHELD

Prachtig toch, zo’n ouderwetse herder die zijn kudde door een slaperig Brabants dorpje voert? Al die schapen die samendrommen in de straten, langs de bakker en de slager lopen. Schitterend, vinden de meeste passanten. Ze zwaaien en lachen, de duimen gaan omhoog.

Wat zij niet weten, is dat schaapherder Stijn verre van ontspannen is. Dat hij wel door het dorp móét om zijn schapen van a naar b te brengen. Want de andere, kortere weg loopt door het bos, en daar mag hij niet komen van de boswachter. Dus nu loopt hij hier, steeds geïrriteerder, en probeert hij te voorkomen dat zijn schapen onder een auto komen of onderweg een stuk weiland afgrazen – want dan worden de boeren boos. Ondertussen heeft iemand de politie gebeld omdat een van Stijns schapen op de stoep heeft gepoept. Daarvoor geldt hetzelfde als voor hondenpoep: een paar honderd euro boete.

Wie denkt dat het leven van een schaapherder overzichtelijk en romantisch is, heeft het mis, blijkt uit de Nederlandse documentaire Sheep Hero. Documentairemaker Ton van Zantvoort (39) volgt daarin schaapherder Stijn, die probeert het hoofd boven water te houden. Stijn is voor het grootste deel van zijn inkomen afhankelijk van de terreineigenaren, en die huren hem en zijn schapen steeds minder vaak in om hun gebied te laten begrazen. In het dichtbevolkte Nederland staat het beroep van schaapherder weliswaar op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed, maar omdat veel subsidies zijn geschrapt, kijken landeigenaren naar goedkopere opties voor begrazing. Ze gaan bijvoorbeeld in zee met grote bedrijven die parttimers inhuren die volgens Stijn ‘herdertje spelen’, of ze zetten (minder milieuvriendelijke) machines in.

Van Zantvoort, geestdriftig: ‘En dan zit 90 procent van de problemen waar Stijn tegenaan loopt nog niet eens in de film.’

Herders, schaapjes? Van Zantvoort had er niets mee. Maar wel met Stijn, een eigenwijze idealist, type grofgebreide trui, die herder werd om een eenvoudig leven te leiden. Ze leerden elkaar tien jaar geleden kennen, toen Van Zantvoort een korte documentaire over hem maakte. ‘Hij is een soort extreme versie van mijzelf. We zijn even oud, hebben hetzelfde open karakter, delen dezelfde rebelse mentaliteit en zijn allebei stressgevoelig. Als documentairemaker word ik bovendien ook vaak doodmoe van de regeltjes en het gedoe om mijn werk heen.’

Jaren later kwam Van Zantvoort Stijn weer tegen bij een bijeenkomst. De herder had het over ‘oorlog op de hei’ en ‘schapenkartel’. Hoog tijd dat Van Zantvoort eens een lange film zou komen maken, vond hij. ‘Ja, dat zeggen mensen natuurlijk vaker. En Stijn is nogal van de grote woorden. Maar toen ik ging kijken, bleek er inderdaad veel te spelen. Wat me vooral trof, was hoe Stijn eraan onderdoor ging: hij was kaal geworden door de stress. Dat zelfs schaapherders gebukt gaan onder het neoliberale aanbestedingssysteem: dat was voor mij het verhaal.’

Daarom besloot Van Zantvoort het herdersleven in zijn documentaire te strippen van romantiek. ‘Als mensen een herder zien, is dat op een mooie zondagmiddag op de hei. In mijn film gaat de zon niet schijnen, bedacht ik. Ik film bij weer en wind, en alleen in de schemering.’